Zekâ: Öğrenebilme, öğrendiğini kullanabilme ve öğrendiklerinin içerisinden yeni çözüm yolları üretebilme kapasitemizdir. Buna aynı zamanda düşünüp akıl yürüterek sorgulayarak sonuç çıkarabilme becerisi de diyebiliriz.
Fakat zekâyı tek yönlü değerlendirmek doğru değildir. Bu noktada Howard Gardner’ın çoklu zekâ kuramını incelemekte fayda var. Çoklu zeka kuramı, kişilerin yalnızca sayısal, sözel olarak sınıflandırılmaması gerektiğini ve her bireyin şahsi potansiyel ve kapasitesine göre öğrenme gerçekleştirebileceğini savunmaktadır. Gardner çoklu zekâ kuramına göre her insanın özel yetenek alanları ve zekâsını kendine özgü kullanma biçimi vardır. Bu kurama göre en önemli nokta ‘insan zekasının geliştirilmeye çok açık’ olmasıdır. Bu bağlamda, geliştirmeye açık olduğunu kanıtlayan pek çok ilkeye sahiptir.
Çoklu zeka kuramında insan zekâsı 8 farklı boyutta inceleyerek 8 farklı sınıfa ayırarak sınıflandırılmıştır.
Ayrıca bu zeka boyutlarının her bireyde farklı seviyelerde bulunabileceğinin de altını çizmiştir. Bu zeka bölümleri şu şekildedir:
- Sözel-Dilsel Zeka
- Görsel-Mekansal (Uzaysal) Zeka,
- Mantıksal-Matematiksel Zeka
- İçsel-Kişiye Dönük Zeka
- Müziksel-Ritmik Zeka
- Doğacı Zeka
- Bedensel-Kinestetik Zeka
- Sosyal-Kişiler Arası Zeka
1-Sözel-Dilsel Zeka
Sözel zekâ, dil becerileriyle ilgili olan ve aslında sözel-dilsel olarak adlandırılan bir zekâ türüdür. İnsanın, zihnindeki düşünceleri sözcüklerle ifade edebilme; sözcüklerle anlatılanları da zihninde anlamlandırabilme becerileriyle ilgilidir. Anadil okuryazarlığı geliştirilmeye açıktır. Özellikle şairler, hatipler, yazarlar, Türkçe ve edebiyatla uğraşan kişiler bu zeka boyutuna sahiptir. Bu zeka tipini geliştirmek isteyen kişilerin bol bol kitap okumaları fayda sağlayacaktır.
2. Görsel-Mekansal(Uzaysal) Zeka
Bu zeka tipinde, şekil, renk ve resim bilişi gelişmiştir.
Uzamsal zekâ, görsellikle ilgili olan ve aslında görsel-uzamsal olarak adlandırılan bir zekâ türüdür. Buradaki görsellik, hem görmeyle, hem de zihin gözü denilen zihinde canlandırmayla ilgilidir. Zihinsel anlamda ilk gelişim alanlarından biridir çünkü insan doğduğu andan itibaren görmektedir.
Görülenleri hafızaya alma, anlatılanları ise zihinde canlandırma, boyutlandırma ve görsel tasarımlar kurgulama uzamsal-görsel zekâ becerileridir. Bazı insanlarda temel düzeyde olan görsel zekâ, sanatsal alanlarda kendini kanıtlamış kişilerde daha belirgin gözlemlenebilmektedir.
3. Mantıksal-Matematiksel Zeka
Sayılarla çalışmaktan hoşlanan ve sayıları anlamlandırabilme yetisi gelişmiş olan insanlardır.
Matematiksel zekâ, sayı ve sembolleri etkin kullanma, soyut kavramlar türetme ve mantık yürütebilme becerileriyle ilgilidir. Mantıksal-Matematiksel zekâ olarak da adlandırılır.
Matematiksel zekâsı ön planda olan kişiler analitik düşünebilme konusunda iyidirler. Parçaları bir araya getirip sonuç çıkarma, tümden gelim veya tüme varım konusunda başarılıdırlar.
4. İçsel-İçe Dönük Zeka
Daha çok karakter ve kişiliğin farkındalığı ile ilgilidir.
İçsel zekâ, kişinin kendini iyi tanıma ve bunu faydaya dönüştürme becerisiyle ilgilidir. Bu zekâ türünü önemli kılan, beceri-hedef uyumudur. Yani, içsel zekâsı gelişmiş kişiler, neler yapabilecekleri konusunda neredeyse kusursuz bir öngörüye sahiptirler. Dolayısıyla, başladıkları işte başarılı sonuçlar elde etme olasılıkları yüksektir.
5. Müziksel-Ritmik Zeka
Melodilerle düşünen, sesleri tanıma ve geliştirebilme becerisi kuvvetli olan bir zeka boyutudur. Gardner, sürekli müzik ile iç içe bir yaşantısı olan bireyin bu becerisinin de doğru orantılı olarak gelişeceğini söylemektedir.
Müziksel zekâ, doğadaki seslere ve müziğe karşı duyarlılığın yüksek olmasıyla ilgili ve aslında müziksel-ritmik olarak adlandırılan bir zekâ türüdür.
Müziksel zekâsı ön planda olan kişiler bazen hiç eğitim almadan bir enstrümanı çalabilir; notalarını bilmediği müzikleri sadece dinleme yoluyla öğrenip çalabilirler.
6. Doğacı Zeka
Doğaya duyarlı ve hayvanları seven insanlarda gelişmiş düzeyde bulunan zeka tipidir. Bu zeka tipi baskın olan bireyler; doğaya, bitki ve hayvanlara duyarlıdır.
Doğasal zekâ, doğayı büsbütün yorumlama becerisiyle ilgilidir. Doğa zekâsı olarak da isimlendirilir.
Doğasal zekâsı yüksek kişiler, doğayı ve doğadaki canlıları inceleyip çıkarımlar elde etme konusunda başarılıdırlar.
7. Bedensel-Kinestetik Zeka
Bu zeka tipi bedensel koordinasyon ve güce sahip olmanın yanı sıra esnek ve hızlılığı içerir. Sadece fiziksel değil zihinsel bakımdan da kendini ifade etme ve hızlı düşünebilme kapasitesi yüksektir. Bu zeka tipine sahip olan bireyler kaslarını koordine biçimde kullanabilirler. Cerrahlar, aktörler, mesleki ustalık gerektirecek heykeltıraşlık, dansçıların bu zeka boyutu gelişmiştir.
8. Sosyal-Kişiler Arası Zeka
İnsanlarla ilişki kurma ve etkileşimi attırmakta zorluk yaşamayan, grupla çalışabilen, iletişime ve uyuma açık olunan bir zeka tipidir. Bu zeka tipine sahip olan kişilerin sosyal ilişkileri kuvvetlidir, empati kurabilirler.
Sosyal zekâ, bireysel veya toplumsal davranışları iyi analiz etme, iyi iletişim kurma becerileriyle ilgilidir. Sosyal zekâsı gelişmiş olan kişiler, karşısındaki insanın duygularını anlama ve hatta yönetme konusunda başarılıdırlar.
Topluluklara hitap eden siyasetçi, eğitmen ve benzeri meslek gruplarında başarılı olan kişiler sosyal zekâsıyla ön plana çıkmaktadır.
