Yalnızca çocuklar değil insanların tümü bazı durumlarda yalan söyleyebilirler. Fakat bu konu okul öncesi dönemde olan çocuklar söz konusu olduğunda daha farklı değerlendirilmelidir.
Yalan söyleme ihtiyacı, yapılan bir hatanın öğrenilmemesi için gizlemek amacıyla doğabilir. Örneğin; bizden istenilen bir davranışı uygulamak istemediğimizde “işim var” diyerek onu incitip kırmadan içinde bulunduğumuz durumdan kurtulmak amacı taşıyor olabiliriz. Bu gibi durumlarla sizler de günlük yaşantınızda karşılaşıyor olabilirsiniz. Ancak bu durum çocuklar için nasıl gerçekleşiyor bir bakalım.
Özellikle 2-5 yaş arasındaki çocuklar, okul öncesi dönemde gerçek ile hayali birbirinden ayırt edemezler. Bunun sebebi, henüz bilişsel gelişimlerinin soyut kavramlar olarak yerleşmemiş olmasıdır. Bu sebepledir ki anlattıkları gerçekte olmayan olaylar aslında yalan değil hayal gücünün birer yansımasıdır. Örneğin; babasının ona doğum gününde dünya kadar büyük bir hediye aldığını söyleyen çocuk, hediye alma kısmında gerçeği, dünya kadar büyük olduğu tanımında ise hayalini yansıtıyordur. Yani bu davranışıyla yalan söylemiş olmuyordur. Sonuç olarak; bu yaş dönemimde çocukların söyledikleri gerçek dışı şeyleri yalan olarak tanımlamadan önce, içinde bulunduğu yaş dönemine bakarak değerlendirme yapmak doğru olacaktır. Örneğin; annesi şehir dışında çalışan bir çocuk, okulda arkadaşlarına annesiyle birlikte oyun oynadığını söylediğinde aslında yalan söylemekten ziyade, birlikte vakit geçirme isteğini dile getiriyor olabilir.
Peki çocuklarda yalan söyleme davranışını ne tetikler?
Çocuklar ebeveyn ve arkadaşlarından ilgi çekmek amacıyla yalana başvurabilirler. İçinde bulunduğu ortamdan istediği kadar ilgi alamayan çocuk dikkatleri üzerine çekmek ve kendisiyle ilgilenilmesini sağlamak amacıyla olmayan şeyleri varmış gibi söyleyebilir ve bu davranışları da muhatapları için yalan söylüyor düşüncesi oluşturabilir.
Çocuklar için öğrenme davranışı, en çok karşısındaki kişiyi modellemek ve taklit etmek yoluyla kazanılmaktadır. Çocuklar, anne ve babalarını, çevresindeki yetişkinleri taklit ederler. Örneğin; size ulaşmasını istemediğiniz birisi aradığında orada olmadığınızı söyletiyorsanız, çocuğunuzun zihninde zaman zaman insanlara yalan söyleyebiliriz bilincini oluşturuyor olabilirsiniz. Eğer çocuğunuzun yapmasını istemediğiniz herhangi bir davranış varsa, öncelikle o davranışı sizin yapmamanız gerektiğini unutmamalısınız.
Henüz okula yeni başlayan bir çocuk, yaşıtları tarafından dışlanıyor ve kıyaslanıyorsa, kendisini yetersiz ve değersiz hissettiği anlarda bu duygu durumundan kurtulabilmek için de yalana başvurabilir. Anne babası tarafından sık sık dışlanıyor , yargılanıyor ve olumsuz davranışlara maruz bırakılıyorsa, çocuk bu durumdan kurtulmak için de yalana başvurabilir.
Okul öncesi dönem içerisindeki çocukların gerçek dışı şeyler söylemesi halinde paniklemeden, yalanların sıklığı ve hangi ortamlarda ortaya çıktığının izlenilmesi ve bunun üzerinden bir değerlendirme yapılması gerekmektedir.
