Bebeklik döneminden itibaren arkadaşlık ihtiyacının başladığı görülmektedir. Aslında
önce refleks olarak görülen ve sonra sosyal bir tepki olarak ortaya çıkan gülme, gülümseme
sosyal gelişimin ilk adımları olarak düşünülebilir. Yapılan araştırmalar insan ilişkilerinde yüz
ifadelerinin büyük ölçüde önemli olduğunu göstermektedir. 7 aylık bir bebeğin de yüz
ifadelerini ve ses tonlarını koordineli olarak kullanabildiği, 1 yaşına basmadan önce de öfke,
korku, mutluluk gibi duygusal tepkileri gösterebildikleri görülmektedir. Duyguları anlama ve
duygusal tepkilerin zenginleşmesi sosyal deneyimleri de beraberinde getirir. Bebeğin
duygusal tepkilerini gösterme amacıyla sergilediği gülümseme, ses çıkarma, dokunma,
bakma, ağlama, diğerlerinin davranışlarını taklit etme gibi davranışlar birer sosyal davranış
olarak ortaya çıkar ve yaşın ilerlemesi ile daha fazla çeşitlilik kazanır.
Bebeklik dönemi olarak adlandırdığımız 0–2 yaşlar arasında çoğunlukla anneye özel
bir bağımlılık geliştirir. Annesi yanından ayrıldığı zaman huzursuz olabilen, tanımadığı sosyal
ortamlarda anneye sığınabilen çocuk, bu dönemin sonlarına doğru tanıdığı, yaşamında var
olan baba, kardeş, büyükanne, büyükbaba, bakıcı abla gibi kişilere de bağlılık geliştirmeye
başlamaktadır.
İlk çocukluk dönemindeki çocuk ise (2–6 yaşlar arası) bağımsız olarak bir şeyler
yapmaya başlar. Bedensel ve dil gelişimi bağımsız olarak hareket etme isteğini arttırır. Kendi
kıyafetlerini seçmek, giymeye çalışmak, isteklerde bulunmak, kararlar verebilmek,
arkadaşlarını seçmek..gibi. Bu dönemde çocukların bağlanma davranışları azalır ve çocuk
kendini güvende hissettiği ortamlarda bağlılık geliştirdiği kişiye, ki bu kişi çoğunlukla
annedir, ihtiyacı yokmuş gibi davranabilir. Ancak tanımadığı bir ortama girdiğinde, kendini
güvende hissedinceye kadar yine annesinden yardım isteyecektir.
Çocuğun ilk toplumsallaştığı kurum olan aileden sonra akranlarıyla etkileşimi ve
arkadaş ilişkileri de sosyalleşmede belirleyici unsurlardır. Okul öncesi eğitim kurumları da
çocukların sosyal ilişki kurma becerilerini geliştirmesine yardımcı olur. Birçok arkadaşla bir
arada olma, farklı etkinliklerde bulunabilme, paylaşmayı öğrenme olanağı bulma açısından
okul öncesi dönem olarak da adlandırdığımız ilk çocukluk döneminde çocuklar daha fazla
sosyal etkileşim içerisine girebilmektedir.
Oyun davranışlarının ve arkadaş ilişkilerinin de yaşlara göre farklılaşabildiğini
görmekteyiz. Bebeklik döneminden itibaren ele aldığımızda oyunun öncelikle bir keşif niteliği
taşıdığını görürüz. Çocukların zevk almaları ve hoşnut olmaları nedeniyle tekrarladıkları
davranışlar (oyuncakları çekme, itme, çarpma, döndürme gibi) bebeklik döneminin ilk yılının
oyunlarını oluşturur. İlk yılın sonları itibariyle bebekler daha amaca yönelik tepkiler vermeye
başlar. Yan yana geldiklerinde birbirlerini incelerler, oyuncak paylaşımı yapmaya çalışırlar.
Aynı şekilde hoşnutsuz olunan bir durumda tepki verebildiklerini ya da mutluluk belirtileri
gösterebildiklerini görebiliriz. Ancak bu dönemde kurulan ilişkiler kısa sürelidir, çabuk
arkadaş değiştirebilirler ve arkadaş seçimlerinde çoğu zaman cinsiyet ayrımı yoktur.
2 yaş itibariyle deneyimlerini aktarmaya başladıkları ve içinde yaşadıkları ortamı
yansıttıkları oyunlara yönelen çocuklarda taklit davranışlarının ortaya çıktığı görülür.
Dramatik oyunlar ortaya çıkmaya başlar ve anne, baba, öğretmen gibi rol dağılımları olur. Bu
dönemde arkadaş ilişkilerinde çatışmalar yaşanabildiği ve anlaşmazlıklar çıkabildiği
görülmektedir. Zaman zaman arkadaşlarıyla itişmeler yaşanabilir, oyuncaklarıyla dövüşür gibi
oyunlar oynayabilirler. 2 – 3 yaşlarındaki çocuklar oyun arkadaşlarını çabucak değiştirebilir,
kendilerine özgü yöntemler geliştirerek olumsuz davranışlar sergileyebilirler. Bu yaşlar
bağımsızlık arayışı içerisine giren, benmerkezci davranışların sergilendiği ve sadece arkadaş
ilişkilerinde değil aile ortamında da çatışmaların yaşanabildiği yaşlardır. İsteklerini
ertelemekte zorlanabilen, empatik davranma konusunda yeterli deneyime henüz sahip
olmayan bu yaş çocuklarının sosyal tavırları olumsuz olabilmektedir.
4 yaş itibariyle arkadaş ilişkilerinde olumlu yönde bir gelişme görülebilmekte ve
çocuğun arkadaş sayısında artış olabilmektedir. Paylaşım konusunda daha istekli olurlar.
Cinsiyet ayrımı gözetmeksizin daha kurallı oyunlar oluşturmaya başlayabilirler. 5 – 6
yaşlarında ise grup oyunlarında artış olmaktadır. Benmerkezcilikte azalma, daha az saldırgan
davranışlar ve inatlaşma görülebilmektedir. Bu yaşlarda oyun arkadaşlarının seçiminde
cinsiyet ayrımı görülebilir, kurallı oyunlar sergilenir.
Okul çağı itibariyle ilköğretim dönemine geçilmesi üzerine arkadaş ilişkileri ve oyun
davranışları farklılaşır. Benmerkezci düşünce yapısının yerini karşısındaki kişinin duygularını
anlayabilme alır. Arkadaş seçimleri daha kalıcı özellikler taşır. Bir gruba dahil olma isteği ve
ait olma duygusu ön plana çıkmaya başlar. Son çocukluk dönemi olarak adlandırdığımız bu
dönemde arkadaş sayısında artış görülür ve çocuklar kendi cinsiyetlerindeki çocuklarla
arkadaşlık kurma eğilimi içerisindedir. Yaş ilerledikçe seçtikleri arkadaşların kişilik
özellikleri de önem kazanmaya başlar. Arkadaşsız oyun önemini kaybeder. Sadece akademik
yaşantısında başarılı olmak okuldan eve mutlu gelmesi için yeterli olmamaya başlar. Sosyal
ilişkileri, paylaşımları önemlidir.
Ergenliğe doğru gidildiğinde gelişim özelliği olarak karşımıza çıkan kimlik arayışı
kendini sosyal ilişkilerde yoğun olarak gösterebilmektedir. Ergen için arkadaş edinme, bir
gruba dahil olma, bir statü kazanma, arkadaşları tarafından kabul edilme ve beğenilme önemli
bir yer tutar. Aile üyelerinden uzaklaşmaya başlaması anne, babalar için endişe verici olarak
görülebilmektedir. Ancak anne babayı eleştirme, bağımsızca kararlar verebilme, kendi
bireysel farklılıklarını ortaya koyabilme ve kabul edilmesini isteme davranışlarına ergenlik
döneminde sık rastlanabilmektedir. Bu dönemde yakın arkadaşlıklar ortaya çıkar ve genelde
arkadaşlarını kendi cinsiyetlerinden seçerler. Karşı cins tarafından beğenilmek önem
kazanmaya başlar. Aile ortamında yaşanabilen çatışmalar nedeniyle değerli olma ve kabul
edilme duygularını arkadaş ilişkilerinde aramaya çalışabilirler.
Sonuç olarak, bebeklik dönemi itibariyle sosyal gelişime ve arkadaşlık ilişkilerine
bakıldığında aslında davranış şekilleri ve sosyal tavırlarda farklılıklar olduğu görülse de
ihtiyaç duyulan, amaçlanan ve sonucunda kazanılan şeyler aynıdır.
İletişim becerilerinin yaşın ilerlemesiyle ve çocuğun aile ortamında kazandığı,
öğrendiği deneyimlerle arttığı düşünüldüğünde, sosyal bir ortam ve arkadaş edinme ihtiyacı
kabul görme, anlaşılma ve paylaşabilme olanağını sağlama açısından önemlidir. Çocuğun
duygularını kontrol edebilmesi, empatik davranabilmesi, bireysel farklılıkları fark edebilmesi
ve kendini ifade edebilmesi sosyal gelişiminin önemli parçalarıdır. Aileler destekleyici ve
denetleyici tutumlarla çocuklarının sosyal ilişkilerini geliştirmelerine fırsat tanımalıdırlar.
